«Προσπαθούσα να μαντέψω τις ζωές των ανθρώπων μέσα στο τρένο»

Πώς ο Οδυσσέας Ιωάννου έγραψε ένα τραγούδι στα χρόνια που υπηρετούσε στη Λάρισα 

Ο Οδυσσέας Ιωάννου ανήκει σε εκείνη την κατηγορία των δημοσιογράφων που έχουν ξεπεράσει το όριο της Ενημέρωσης και έχουν πατήσει δυνατά, δημιουργικά, στους χώρους της Τέχνης. Σπουδαία πένα, απόλαυση να διαβάζεις κείμενά του –μικρά έργα τέχνης που έχουν την κακή τύχη όλων των δημοσιογραφικών κειμένων: περνούν και χάνονται. Τον θυμόμαστε από παλιά, από τότε που υπηρετούσε τη θητεία του και έγραφε για κάποιο περιοδικό –θα σας γελάσουμε αν σας πούμε σε ποιο αρθρογραφούσε εκείνα τα χρόνια. Τον θυμόμαστε ακόμα να γράφει στο Μετρό, ένα από τα παλιά καλά περιοδικά, και να «αυτοαπομυθοπείται» σε ένα από τα κείμενά του (έχουμε κρατήσει κάποια τεύχη) αναφέροντας πως ξέρει ότι δεν αποτελεί το κέντρο του Σύμπαντος και ότι «δεν τρέχει και τίποτα για δέκα τραγουδάκια». Πώς δεν τρέχει, θα πούμε κοντά 25 χρόνια μετά! Γιατί πλέον ο Οδυσσέας Ιωάννου δεν είναι απλά

στιχουργός είναι ποιητής, ένας άνθρωπος των μελωδικών μηνυμάτων με βαθιά πνευματικότητα και υπέροχο λόγο. Από τον Ιωάννου πήρε ο Μίλτος Τσεκούρας την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συνέντευξη που δημοσιεύεται στο enikos.gr. Αντιγράφουμε πιο κάτω κάποια αποσπάσματα, αλλά έχει ενδιαφέρον να τη διαβάσετε ολόκληρη εδώ. 

Μία από τις συγκλονιστικές εικόνες των τελευταίων ημερών ήταν ότι σε κάποιες κηδείες των αδικοχαμένων παιδιών οι οικογένειές τους τα αποχαιρέτησαν με ένα τραγούδι…

Στην Ελλάδα έχουμε παράδοση σε αυτό, να συνδέουμε τα γεγονότα της ζωής μας και τα συλλογικά γεγονότα με τραγούδια. Για παράδειγμα, στη Μάνη τούς τραγουδάνε (σ.σ.: τους νεκρούς), δεν τους μοιρολογούν.

Στην Ελλάδα το τραγούδι είναι άρρηκτα δεμένο με τη ζωή μας και την Ιστορία μας.  Κάτι που δεν συνέβη με άλλους λαούς, που είχαν μια λιγότερο ταραγμένη Ιστορία. Είμαστε άρρηκτα δεμένοι με το τραγούδι και κυρίως με το αίσθημα του τραγουδιού και όχι με το… γράμμα του. Τι εννοώ; Εννοώ ότι έχουμε κάνει καλαματιανά με κάποιους πολύ «μαύρους» στίχους. Δηλαδή το «Τούτη η γης που την πατούμε, όλοι μέσα θε να μπούμε» το έχουμε χορέψει σε τρελό κέφι. Μπορούμε εδώ, στη Μεσόγειο, πολύ σκοτεινές ιστορίες να τις φωτίσουμε με μια μουσική, η οποία είναι αρκετά εξωστρεφής. Αυτός είναι ο ρόλος της τέχνης, ότι στην ουσία ακυρώνει πρόσκαιρα, γιατί μόνο πρόσκαιρα μπορεί να γίνει, τη γνώση της θνητότητας, ότι δηλαδή θα πεθάνουμε κάποτε. Ευτυχώς που στην Ελλάδα, αν και θα ακουστεί σοβινιστικό λόγω της δουλειάς μου, νομίζω ότι τα τελευταία 100 χρόνια η σημαντικότερη -με διαφορά- κατάκτηση του νεοελληνικού πολιτισμού είναι το ελληνικό τραγούδι. Η τέχνη δεν αναλύει και δεν περιγράφει. Σε πετάει μέσα στην ζωή για να κολυμπήσεις και κανείς δεν μπορεί να αναλύσει και να περιγράψει το νερό που κολυμπά».

Υπάρχουν τραγούδια που δεν αναφέρονται σε κάποιο συγκεκριμένο γεγονός, τραγούδια που γράφτηκαν 30 ή 40 χρόνια πριν, όπως το «Φοβάμαι», το «Ελένη», το «Γυρίζω τις πλάτες μου στο μέλλον» και άλλα πολλά, τα οποία ακούστηκαν την εποχή που γράφτηκαν, ακούγονταν τις στιγμές της μεγάλης ευφορίας, ακούγονται και τώρα με το ίδιο πάθος. Για ποιον λόγο;

Για έναν λόγο: γιατί είναι σπουδαία τραγούδια τεχνικά. Γι’ αυτό που λέω κάποιοι θα με παρεξηγήσουνε, αλλά κανένα μεγάλο τραγούδι δεν μπορεί να μείνει, αν με τους όρους ή με τους κώδικες του τραγουδιού δεν είναι σπουδαίο τραγούδι. Δηλαδή σπουδαίο μουσικά, σπουδαίο ερμηνευτικά, σπουδαίο στιχουργικά, σπουδαίο συνολικά. Ένα τραγούδι δηλαδή που εκφράζει τέλεια την εποχή μας, εάν είναι κακότεχνο, έχει κακή μελωδία, δεν είναι καλό τραγούδι, θα την εκφράσει για μία εβδομάδα ή για έναν μήνα και μετά είναι προορισμένο να πεθάνει. Θα ζήσουν  τα όμορφα τραγούδια μόνο με ό,τι σημαίνει αντικειμενικά ή υποκειμενικά για τον καθένα μας «όμορφο» τραγούδι.

Η Ιστορία έχει δείξει ότι το τραγούδι που θα συσπειρώσει και θα ενώσει είναι πολύ πιθανό να μη μιλάει γι’ αυτό που ζούμε. Τι θέλω να πω; Τα δύο τραγούδια που ήταν το soundtrack της εξέγερσης του Πολυτεχνείου δεν ήταν οι τραγουδάρες του Μίκη που είχε γράψει τότε. Αλλά δύο ριζίτικα τραγούδια, τα οποία ήταν γραμμένα πριν από 150 χρόνια σε κάποια βουνά του Ψηλορείτη, το «Πότε θα κάνει ξαστεριά» και το «Αγρίμια και αγριμάκια μου». Καμία σχέση, δηλαδή, ως τραγούδια συγκυρίας. Ήταν σπουδαία τραγούδια. Ήταν σπουδαία και αυτή η φωνή του Νίκου Ξυλούρη, που μίλαγε στο κάθε κύτταρο του κάθε Έλληνα. Ξαφνικά, δύο τραγούδια που δεν είχαν καμία σχέση με τα γεγονότα έγιναν το soundtrack εκείνων των γεγονότων. Άρα το τραγούδι που κάποια στιγμή θα μας συσπειρώσει και θα γίνει συλλογικό υποσυνείδητο, και θα είναι και το τραγούδι που θα εκφράζει ίσως κάποιες κινητοποιήσεις, μη μας κάνει καθόλου εντύπωση εάν είναι ερωτικό. Δεν θα είναι ένα τραγούδι που βρίζει το σύστημα. Γι’ αυτό είμαι σίγουρος. Δεν θα είναι ένα τραγούδι που θα βρίζει τους πολιτικούς. Είναι, λοιπόν, πολύ πιθανό να είναι ένα συναισθηματικό τραγούδι. Η Ιστορία έχει αποδείξει ότι τα τραγούδια παγκοσμίως, ακόμα και εκείνα για το Βιετνάμ, και άλλα τραγούδια που έγιναν τραγούδια διαμαρτυρίας, δεν ήταν τραγούδια που έβριζαν τον αντίπαλο. Ήταν τραγούδια που προσπαθούσαν να βρουν το κοινό μας αίσθημα, τις κοινές μας αγάπες και να μας κινητοποιήσουν, να διαφυλάξουμε το αίσθημά μας. Δεν ήταν τραγούδια οργής που έβριζαν τον απέναντι

Στο τραγούδι σου «Το τρένο», διαβάζοντας τους στίχους, καταλαβαίνω ότι πρόκειται για μια προσωπική σου ιστορία. Τις τελευταίες ημέρες, μετά το δυστύχημα στα Τέμπη, έχει αποκτήσει μια διαφορετική υπόσταση. Στα social media πολλοί το χρησιμοποιούν και για να αποχαιρετίσουν τα θύματα…

«Το μόνο που «κουμπώνει» είναι στην ουσία ότι το τρένο περνούσε από τη Λάρισα. Εγώ ήμουν στρατιώτης στη Λάρισα και ο θάλαμός μου ήταν ο πιο κοντινός στις γραμμές του τρένου. Είχα το πιο κοντινό κρεβάτι στις γραμμές του τρένου, καθώς απείχε από τις γραμμές περίπου 20 μέτρα. Ανάμεσα μας υπήρχε το σύρμα του στρατοπέδου. Τα βράδια περνούσε το τρένο από τη Λάρισα και ορισμένα βαγόνια είχαν φως και ορισμένα δεν είχαν. Βλέποντας, λοιπόν, μπροστά μου αυτό, μου ήρθε η εντύπωση ενός φιλμ και προσπαθούσα να μαντέψω τις ζωές των ανθρώπων μέσα στο τρένο. Πέρναγα λίγο ζόρικα κι αυτό ήταν το «άνοιγμά μου», ας πούμε, η ανοιχτή ματιά μου στον κόσμο. Ότι υπάρχει και κόσμος που έχει ζωές και εξελίσσονται οι ζωές του και πέρα από το σύρμα που εγώ απαγορεύεται να περάσω…»